Ăn sáng với Socrates

Hôm nọ trên chuyến bay từ  Cleveland về lại Florida, do không ngủ được nên mình vớ lấy tờ tạp chí trên máy bay xem lướt qua. Đây là dạng tạp chí nửa thông tin, nửa quảng cáo với những bài phóng sự về sự phát triển của một thành phố nào đó hay vẻ đẹp lộng lẫy và tiện ích của một khách sạn nào đó được viết bởi phòng thương mại hay chủ khách sạn. Đấy là người ta trả tiền để được viết bài đăng lên báo. Hình thức là thông tin mà nội dung là quảng bá cho thương hiệu hay sản phẩm của mình. Cứ tưởng loại bài viết như thế sẽ rất nghèo nàn, không ngờ lần này mình đọc được một bài viết hay và muốn dịch một trích đoạn cho vào trong này. Đây là bài viết giới thiệu một cuốn sách đã được xuất bản do chính tác giả  – Robert Smith – viết với mục đích quảng bá đứa con tinh thần của mình và có tựa sách chính là tựa bài blog này.

Nếu nhớ rằng Socrates bị giết bằng ngộ độc bạn có thể do dự nhận lời đề nghị dùng bữa sáng với ông. Nhưng lý do khiến ông bi giết chính là nguyên nhân tại sao ông thật là một người tuyệt vời để được dùng bữa chung. Đó là óc hiếu kỳ của ông. Ông bị bịt miệng vì đặt quá nhiều câu hỏi, đi quá sâu vào một số người. Ông luôn thắc mắc, không dễ hài lòng chấp nhận, luôn sáng tạo và vì những điều ấy mà ông hoài nghi tất cả, từ  căn nguyên vũ trụ cho đến khởi nguồn của giới tính. Không ngạc nhiên khi người học trò lỗi lạc nhất của ông là Plato đã từng gọi ông là một loài côn trùng khó tính. Nếu bạn ngồi uống cà phê và dùng bánh ngọt với ông, bạn có thể sẽ nghe ông hỏi bạn về lý do tại sao bạn sống một cuộc đời như bạn đang sống hay con người bạn có giá trị gì. Một cách nói chuyện có thể khiến cho bạn, hay quốc gia đã giết ông, xem là khiêu khích. Nhưng ngược lại, nếu bạn tôn trọng sự hoài nghi của ông, bạn có thể sẽ có được một chuyến du ngoạn tư tưởng thú vị. Ông có thể giải thích cho bạn nghe tại sao một thiên tài và một kẻ điên rất giống nhau, hay là vũ trụ được cấu tạo bởi linh hồn. Gần gũi hơn, ông có thể nói cho bạn lý do tại sao tốt quan trọng hơn là hạnh phúc. Ông từng nói “một cuộc đời không được xem xét thì không đáng sống.” Với bản tính thích đối thoại hơn là đọc diễn văn, ông sẽ làm cho bạn nhìn lại chính mình và khám xét những việc làm của mình để tìm thấy được ý nghĩa lớn hơn hoặc tạo cảm hứng để bạn tạo sự thay đổi hay tạo ra ý nghĩa mà cuộc sống của bạn đang thiếu.

Cũng giống như thế nếu bạn ngồi ăn sáng với Hegel hay Bacon. Mặc dầu có nhiều cuộc tranh luận bất tận trong triết học về đề tài có bao nhiêu thiên thần có thể cùng đứng trên mũi kim hay sự khác biệt giữa “being” và “Being”, nhưng tinh thần của nó không phải là làm cho bạn bị rối bời mà là giúp bạn tìm ra sự khôn ngoan. Thật vậy, từ  “triết học” có nghĩa là lòng yêu thích sự khôn ngoan, và khôn ngoan khác với khéo léo. Trong khi khéo léo thỏa mãn với việc chiến thắng trong một cuộc tranh luận trừu tượng, khôn ngoan lại là một nghệ thuật thực tiễn với mục đích tạo ra những quyết định khôn khéo trong những khó khăn thường nhật. Trong khía cạnh này, triết học chính là nhận ra sự mơ hồ trong cuộc sống và Socrates sẽ thích thú về câu hỏi phải “tip” cho người hầu bàn bao nhiêu giống như  câu hỏi Thượng Đế có hiện hữu hay không.

Cuốn sách sẽ tiếp nối những ý trên bằng cách chỉ ra cho bạn thấy những tư tưởng vĩ đại nhất của nhân loại – từ triết học, tâm lý học, xã hội học đến chính trị – liên quan đến cuộc sống của bạn như thế nào và bằng cách nào bạn có thể làm giàu cuộc sống của mình hơn. Đành rằng có nhiều công trình về đề tài này, từ việc sống như thế nào là luân lý hay bạn nên bỏ phiếu cho đảng nào, nhưng sự khác biệt là ở chỗ những sách này dùng từ  chuyên môn và tạo khoảng cách giữa những ý tưởng hay và cuộc sống thường nhật của bạn. Sách này không làm thế mà ngược lại, nó hình dung những hoàn cảnh các nhà hiền triết đồng hành  với bạn trong công việc hằng ngày của bạn. Ví như bạn đang ở trong phòng tập thể dục và nhà sử – xã hội học Michel Foucault chạy bộ bên máy cạnh bạn và giải thích cho bạn nghe tại sao thói quen tập tập thể dục của bạn là một hình thức điều khiển dân của chính quyền. Hay như  Jacques Lacans, một nhà phân tích tâm lý, cùng bạn đi shopping và trong phòng thay quần áo, khi bạn nhìn vào gương xem bộ đồ mình đang lựa, sẽ nói cho bạn nghe cái nguy cơ mình có thể trở nên “mục hạ vô nhân,” chỉ biết có mình và cho mình là nhất. Hoặc khi bạn đang làm việc, Karl Marx sẽ thì thầm vào tai bạn rằng bạn đang là một thứ nô lệ của đồng lương. Bạn được Michiavelli vấn kế làm cách nào có một bữa tiệc thành công hay học phương pháp để không ngủ gật trong lúc tắm từ  Phật Thích Ca. Tư duy của họ có thể lạ lùng hay thách đố với bạn nhưng nó lại luôn liên can mật thiết đến đời sống của bạn. Trích: Breakfast with Socrates

Đâu có ngờ mình lại nghe được nhiều lời hay ý đẹp như vậy từ một tờ tạp chí quảng cáo trên máy bay mà bình thường mình chẳng bao giờ để ý. Tây phương trong 5 thế kỷ qua đi trước Á Đông mình về mọi mặt, trong đó bao gồm cả triết học, và chỉ lướt qua vài triết gia Tây phương ở trên đủ để gợi nhớ cho mình là cái “rổ” tri thức phương Tây thật phong phú, mà trong đó Karl Marx chỉ là một. Tư tưởng của Marx là đóng góp lớn cho nhân loại với những phân tích về tư bản, về lao động, quan hệ kinh tế nhưng giống biết bao tư tưởng khác, nếu chỉ nhìn lịch sử nhân loại qua một lăng kính mà thôi sẽ trở thành phiến diện vì cuộc sống, hay lịch sử nói chung, quá phong phú và không thể gượng ép “nhét” nó vào một triết lý duy nhất nào được.

Đọc lời mở đầu cuốn sách “Breakfast with Socrates” còn nhắc nhở mình tìm ra ý nghĩa lớn hơn trong cuộc sống vì, như  đã có người nói, cái quan trọng không phải là mình biết bao nhiêu, mà là mình hiểu đến đâu. Mình có thể bận rộn và mải mê với cuộc sống của riêng mình, nhưng ở một tầm cao 10 km (độ cao trung bình của máy bay) nhìn xuống, mỗi con người mình chỉ là một hạt cát và mình không khỏi băn khoăn hạt cát kia và sự tồn tại của nó có ý nghĩa gì trong cái bao la của thế giới hữu hình chung quanh mình?